Traumatsko iskustvo ratnih veterana sa i bez PTSP – Iz knjige “Poremećaj intelektualnih i kognitivnih sposobnosti kod psihički traumatiziranih ratnih veterana”, Slobodana Pavlovića
Traumatsko iskustvo ratnih veterana sa i bez PTSP
Ratni veterani, sa i bez PTSP, u toku rata, bili su suočeni sa višestrukom traumatizacijom. Suočeni su sa različitim opasnostima, stresorima i stresnim situacijama. Traumatski doživljaji bili su višestruki, događaju se skoro svakodnevno. Jedan traumatski doživljaj sustizao je drugi ili su se događaju istovremeno. Prema dobivenim rezultatima 40-90% ratnih veterana sa PTSP imalo je u prosjeku 7 teških traumatskih doživljaja, kojima su bili često izloženi. Tako je 60,0% ratnih veterana sa PTSP bilo u situaciji, da im na rukama umiru teško ranjeni suborci, koje su izvlačili sa ratišta, 94,0% je bilo u situaciji da gleda umiranje suborca, 62,0% je bilo u situaciji da skuplja raskomadana tijela suboraca, 92% neposredno učestvuje u borbenim aktivnostima, često suočeni sa smrću, 36% nalazilo se u bliskoj borbi, 68% bilo je u situaciji da ih je «razbila» detonacija granate, bez povreda glave i bez gubitka svijesti, uglavnom su bili blago ošamućeni… Ratni veterani bez PTSP imali su značajno manje izraženu učestalost navedenih traumatskih doživljaja, tako kod 42% na rukama umiru teško ranjeni suborci, 51% gleda umiranje, 68% neposredno učestvuje u borbi, ofanzivnim akcijama, 18% nalazi se u bliskoj borbi, 30% razbila je detonacija granate, bez gubitka svijesti… To pokazuje, da je traumatizacija bila višestruka i da veliki broj ratnih veterana, koji se do sada nisu nalazili u tretmanu, nose u sebi još neotvorene tragove teške psihičke traume, sa izraženim psihičkim tegobama, koje daju sliku potpunog i jakog PTSP. Broj traumatskih doživljaja i njihova učestalost bili su osnovni faktori za razvoj PTSP. Dobiveni rezultati su suglasni i sa istraživanjima Drescher-a i Abueg-ea (1995), koji su nakon orkanske katastrofe, utvrdili kod 73,0% ispitanika, od ukupnog broja izloženih traumatskom doživljaju, simptome nepotpunog i potpunog PTSP. Podjela na pacijenate i zdrave vojnika je neodrživa. Veliki broj vojnika patio je od različitih vrsta stresnih reakcija, ponekad čak i ozbiljnog stupnja, ali bez doživljenog psihičkog sloma (Kleber i Brom, 1992). Na višestruku traumatizaciju ukazuje i Krizmanić (1994) kod ratnih veterana u Hrvatskoj, kao i Op den Velde sa sar. (1993) kod veterana holandskog pokreta otpora u Drugom svjetskom ratu.
Pogibije članova porodice, pogibije suboraca, izvlačenje njihovih tijela, skupljanje iskomadanih dijelova tijela, gledanje dok mu na rukama umire suborac, bili su najteži doživljaji, koji su se najdublje urezani u svijest i koji se i 6 godina nakon rata i dalje teško podnose i proživljavaju.
Rezultati ukazuju na težinu traumatske boli, nastale zbog pogibije prijatelja, suboraca, «jarana» (nešto više od druga, prijatelja) iz djetinjstva, gledanja njihovog umiranja… Priroda i kvalitet odnosa, koji su postojali, između pokojnika i preživjelog (Kleber i Brom, 1993), su značajni pri savladavanju psihičke boli. Što je taj odnos bio bliskiji, preživjeli se teže hvataju u koštac sa psihičkom boli i teže je savladavaju.
Ako svaki traumatski doživljaj prihvatimo kao stresnu frustraciju, pred kojom se iznenada našao vojnik, obzirom na kumulativno svojstvo frustracije, može se istaći, da je svaki vojnik u toku rata u Bosni, bio izložen zbiru teških traumatskih doživljaja (Pavlović, 1998), gdje su «traumatska iskustva kao geleri, koji neprestano šetaju po cijelom tijelu i razaraju sve bez obzira na što naiđu» (Moro, 1996).
Značenje događanja određivalo je, da li će on postati traumatski, kao i njegovu težinu (Hendin i Hass, 1984; prema Brett, 1993), odnosno ozbiljnost, blizina i trajanje traumatskog doživljaja najvažniji su faktori koji utiču na razvoj PTSP (Husain, 1994).
Karakteristike PTSP kod ratnih veterana
Dugotrajna izloženost djelovanju borbenih stresora, stresnih situacija, uz povećanje broja i intenziteta subjektivnih i objektivnih, propratnih intrapsihičkih konfliktnih situacija, pod stalnim psihičkim opterećenjem, uticali su da je efikasna psihološka obrana počinjala da puca, emocionalna napetost je dostizala stupanj nepodnošljivosti, što je dovodilo do psihičkog sloma, a što je rezultiralo razvojem posttraumatskog stresnog poremećaja. Identifikacija simptoma PTSP, kod ratnih veterana, izvršena je pomoću PTSP-inventara, skrivenih simptoma PTSP (Colorado Institut, 1999), i Upitnika traume (Pavlović, 2009), čiji su dijagnostički kriteriji, zasnovani na kriterijima DSM-IV 1994), a imaju visok nivo validnosti i relijabilnosti, odnosno unutarnje konzistencije.
Prema rezultatima na testu PTSP-inventar, skriveni simptomi PTSP (Slika 1.), najveći broj (54,7%) ratnih veterana, u ukupnom uzorku, nije ispoljavao skrivene simptome PTSP, dok je 31% ratnih veterana, bilo sa izraženim i značajno izraženim simptomima PTSP, odnosno ispoljavalo je simptome, koji su čekali pogodan moment da se iz skrivenog PTSP, razbuktaju u akutni stresni poremećaj, odnosno hronificirani posttraumatski stresni poremećaj.
Također, je utvrđeno da najveći broj ratnih veterana (95%), u ukupnom uzorku (N=300), koji su nakon rata zaposleni kao profesionalni vojnici, u toku rata, kao i prije početka istraživanja, nije imao dijagnosticiran PTSP, niti se zbog određenih psihičkih kriza, obraćaju ljekarima.
Mnogi ratni veterani u toku rata, nisu doživljavali psihički slom. Na iznenadna ratna događanja, brzo su uspostavljali adaptibilno ponašanje, brzo se prilagođavali nastaloj ratnoj situaciji.
Simptomi PTSP razvijaju se tek kasnije, kad je prestala potreba da se emocionalne i kognitivne funkcije mobiliziraju u pravcu preživljavanja, kako da se izađe živ iz rata.
Kada je došao kraj rata, bez socijalne podrške, a uz prisustvo novih stresno-frustracionih doživljaja (neriješen niz osnovnih životnih problema), počeli su da nadiru «uskladišteni» sadržaji traumatskog iskustava, koji su uticali na razvoj simptoma PTSP.
Tako je, u nekomorbidnom uzorku ratnih veterana (N=300), koji nisu bili u akutnoj fazi stresa, zaposlenih nakon rata kao profesionalni vojnici (Slika 2.), utvrđeno da 49,3% ispoljava kriterije za potpuni ili nepotpuni PTSP, odnosno kod 37% je bio manifestan potpuni PTSP, dok je 50% bilo bez izraženih simptoma PTSP. Ovi rezultati su upozoravajući, kada se u jednom uzorku, kod zaposlenih ratnih veterana, gdje bi trebalo očekivati, da nakon rata, traumapostepeno blijedi, utvrdi da 49,3% ratnih veterana ima izražene simptome potpunog ili nepotpunog PTSP. Upozoravajući su i zato, što je to utvrđeno u jednom nekomorbidnom uzorku, zaposlenih ratnih veterana. Na rasprostranjenost psihičke traume nakon rata ukazuju i istraživanja Kleber i Brom-a (1993) i Figley-a (1978), kojinavode, da su štetni efekti stresa iz borbe bili široko rasprostranjeni, duboki i dugotrajni. Također, i Figley (1978) navodi da su bolni tragovi psihičke traume, kod određenog broja ratnih veterana površinski i neistrajni, dok su kod drugih duboki i dugotrajni.
Prema dobivenim rezultatima (sl. 3.), kod ratnih veterana sa PTSP, najviše su bili izraženi simptomi iz dijagnostičke grupe «Izbjegavanje stimulusa» «C» grupa prema DSM-IV, odnosno izbjegavanje svega što bi moglo podsjeti na traumatsko iskustvo, tako su, sa najvećim stupnjem učestalosti izraženi simptomi «Izbjegavanje stimulusa prisjećanja, razgovora o traumatskom događaju (nivo učestalosti 4,56)», zatim simptomi «Izbjegavanja ljudi, aktivnosti, koje podsjećaju na traumatski događaj (nivo učstalosti 4,3)» sa «Osjećajem mučnine u želudcu, lupanjem srca, preznojavanjem (nivo učestalosti 4,1)» iz dijagnostičke grupe B prema DSM-IV, i značajno izraženim smetnjama u «Spavanju, poremećenom snu (4,2)» iz dijagnostičke grupe D (prema DSM-IV), a najmanje simptomi «Vidnih i slušnih obmana, (nivo učestalosti 1,6)» iz dijagnostičke grupe B (prema DSM-IV). Na podlozi toga utvrđeno je, da ratni veterani sa PTSP, nastoje da ratne doživljaje što prije zaborave, što je i ranije istaknuto, ne želeći da o tome razgovaraju, jer ih to jako uznemirava, vraća u period doživljavanja ratnih trauma, što je praćeno sa nizom psihofunkcionalnih somatskih smetnji.
Priroda događanja (Dizdarević, 2003), socijalne okolnosti i karakteristike ličnosti, su osnovni faktori, koji uvjetuju nastanak, jačinu, i dužinu trajanja psihičke traume, psihičke boli. Kada će i što će biti «okidač», da se te «prikrivene» psihičke smetnje, rasplamsaju u bolni posttraumatski stresni poremećaj, u mnogome zavisi od socio-ekonomskih, društvenih i kulturoloških činilaca.
Nivo stresa, kao pokazatelj učestalosti simptoma PTSP, 6 godina nakon rata i dalje je bio visok (slika 4). Tako je utvrđeno,daje nivo stresa, kao indeks učestalosti ispoljavanja simptomaPTSP, kod 23,6% ratnih veterana bilo na nivou umjerenog do izuzetno visokog nivoa stresa, simptomi se javljaju od jedan puta nedeljno do skoro svakodnevno. Na podlozi tih rezultata, u zadnjih mjesec dana pred ispitivanje, 50,7% ratnih veterana nije imalo izraženog stresa, odnosno nisu imali izraženih simptoma PTSP. Međutim, 17,0% imalo je izrazito nizak nivo stresa, simptomi se javljaju jedan puta mjesečno; 8,7% ispoljava nizak nivo stresa, simptomi PTSP se javljaju 2-3 puta mjesečno; 9,0% je imaloumjeren nivo stresa, simptomi PTSP se javljaju jedan puta nedjeljno; dok je 9,3% imalo visok nivo stresa, simptomi se javljaju 2-4 puta nedjeljno; a 5,3% izuzetno visok nivo stresa, gdje se simptomi,u zadnjih mjesec dana,javljaju 5-7 puta nedjeljno, skoro svakodnevno.
Kako je ranije navedeno, u istraživanje o intelektualno-kognitivnim poremećajima, kod ratnih veterana sa PTSP, bili su uključeni ratni veterani, čiji je nivo stresa bio najmanje umjeren do izuzetno visok, odnosno kod kojih se simptomi PTSP javljaju najmanje od jedan puta nedjeljno do skoro svakodnevno. Na podlozi toga, za ispitivanje utjecaja PTSP na intelektualno-kognitivne deficite, od ukupnog broja, u grupi sa PTSP, 76,0% je bilo sa visokim i izuzetno visokim nivoom stresa, odnosno 46,0% je imalo visok, 30,0% izrazito visok, a 24,0% umjeren nivo stresa.
Dobiveni rezultati o težini i učestalosti izloženosti traumatskom doživljaju, gdje postoji značajna razlika rezultata između ratnih veterana sa PTSP i bez PTSP, potvrđuju pretpostavku, da težina traumatskog događaja i dužina izloženosti traumatskom događaju, povećava učestalost simptoma PTSP. Težina psihičke traume, traumatskog događaja nalazi se u značajnoj korelaciji sa Nivoom stresa i Indeksom pozitivnog znaka PTSP, jačinom PTSP. Što su bili teži traumatski događaji, veće učestalosti, to su i veću učestalost imali simptomi PTSP, odnosno bio je više izražen nivo stresa, jačina PTSP, simptomi PTSP se javljaju često ili skoro svakodnevno.
—————————————–
Slobodan Pavlović
Slobodan Pavlović, rođen je 07.04.1937. godine. Studije psihologije završava na Filozofskom fakultetu – odsjek za psihologiju, Univerzitet u Ljubljani. Magistrirao na Medicinskom fakultetu, Univerziteta u Tuzli, doktorirao na Filozofskom fakultetu – odsjek za psihologiju, Univerziteta u Sarajevu. Do početka rata u BiH, kao psiholog zaposlen u Koksno hemijskom kombinatu u Lukavcu. U toku rata nalazi se na dužnosti psihologa u Armiji BiH. Nakon rata do penzionisanja radi na Psihijatrijskoj klinici UKC Tuzla, danas vodi privatnu ordinaciju za Kliničku i industrijsku psihologiju u Tuzli.
Završio edukacije, posjeduje: Certificat za rad sa traumatiziranom djecom, adolescentima i odraslim; Organizator i izvođač: Universitey of Missouri – Columbia, School of Medicine; Department of Psyichiatry & Neurology; Certificate za jednogodišnji trening program Posttraumatske terapije u organizaciji Svjetske zdravstvene organizacije – ured u Tuzli i Medicinskog fakulteta u Tuzli; Kompletan trening kurs iz traumatske psihologije na Univerzitetu u Missuri – Columbia u SAD; Certificate completed the course in supervision methods arranged by the Psychiatric clinic, Sahlgrenska University Hospital in Getheburg; Certificate of Attendance the professional and scientific program of The Second International Meeting of Slovenian Physicians at Home and Abrouad, organized by the Slovenian World Congress; .
U ranijem periodu završio više edukacija za upotrebu različitih psihodijagnostičkih instrumenata: CRD (Kompleksne reakcije Drenovac) uz primjenu na računaru-verzija Zalar); MMPI i Profil-indeks emocija uz korištenje računara.
U toku rata, započinje sa istraživanjima u oblasti psihičke traume (i danas radi na tome), što su bili predmeti magistarskog i doktorskog rada. Do sada objavio, ili učestvovao na Kongresima ili Simpozijima, sa 51 radom kao autor ili koautor, od toga 14 u inozemstvu (Hrvatska, Slovenija, Italija, Francuska, Turska, Pakistan, Švedska).
—————————————–
Knjigu “Poremećaj intelektualnih i kognitivnih sposobnosti kod psihički traumatiziranih ratnih veterana”, Slobodana Pavlovića moći ćete preuzeti tako da svojim mišem kliknete na link: http://www.digitalne-knjige.com/pavlovic3.php te pažljivo slijedite daljnje upute o uvjetima preuzimanja digitalnih knjiga.
Uredio, odabrao i obradio: Nenad Grbac
————————
Sva prava i Copyright : Nenad Grbac & Impero present
Sadržaj ove stranice nije dopušteno ni kopirati, ni prenositi u drugim medijima, bez odobrenja autora knjige i autora stranice.
